شهرستان ملکان، با پتانسیلهای چشمگیر در بخش کشاورزی، منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک، میتوانست به یکی از قطبهای اقتصادی و صنعتی استان آذربایجان شرقی تبدیل شود، اما به دلیل ضعفهای مدیریتی و بیتوجهی مسئولان، طی سالها و دهههای گذشته در مسیر توسعه اقتصادی پیشرفت قابلتوجهی نداشته است. در حالی که منابع طبیعی و انسانی کافی در این شهرستان وجود دارد، مشکلاتی چون بیبرنامگی، عدم اجرای پروژههای کلیدی و کمبود شفافیت موجب شدهاند که این ظرفیتها عملاً بلااستفاده بمانند.
۱. وعدههای بینتیجه و سیاستگذاریهای ناکارآمد
در طول سالهای اخیر، مسئولان شهرستان همواره وعدههایی درباره توسعه زیرساختها، ایجاد اشتغال و جذب سرمایهگذاری مطرح کردهاند، اما این وعدهها یا به دلیل نبود پیگیری، یا به دلیل برنامهریزیهای غیرکارشناسی، به نتیجه نرسیده است. یکی از بزرگترین پروژههای صنعتی شهرستان، پروژه فولاد شمالغرب ملکان است که قرار بود در مدت ۵ سال به بهرهبرداری برسد، اما پس از ۱۵ سال از آغاز کلنگزنی همچنان نیمهتمام است. این پروژه که ظرفیت ایجاد اشتغال برای بیش از ۵۰۰۰ نفر و تولید سالانه ۳۰۰ هزار تن فولاد را دارد، به دلیل مشکلات متعدد در تأمین منابع مالی، بیتوجهی مسئولان و عدم پیگیری مناسب در مراحل اجرایی معلق مانده است. اگر این پروژه به بهرهبرداری میرسید، میتوانست به رشد صنعتی و اشتغالزایی شهرستان شتاب بخشد و به یکی از قطبهای اقتصادی مهم منطقه تبدیل شود.
۲. ظرفیتهای کشاورزی در سایه غفلت
ملکان بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انگور در کشور، ظرفیت بالایی در بخش کشاورزی دارد. با این حال، بهدلیل نبود صنایع تبدیلی و فرآوری، این ظرفیت عظیم نتوانسته بهطور کامل به اشتغال و سودآوری تبدیل شود. ایجاد کارخانههای فرآوری محصولات کشاورزی مانند انگور و سایر محصولات کشاورزی میتواند ارزش افزوده بالایی برای شهرستان ایجاد کند. برای مثال، بسیاری از مناطق دیگر کشور که از همین منابع بهره بردهاند، توانستهاند با تأسیس صنایع تبدیلی، نه تنها اشتغال ایجاد کنند بلکه به صادرات محصولات فرآوریشده و درآمدزایی نیز بپردازند. ایجاد این صنایع در ملکان میتواند بهطور چشمگیری وضعیت اقتصادی شهرستان را تغییر دهد.
۳. بیکاری و مهاجرت گسترده جوانان
با وجود ظرفیتهای بالا، شهرستان ملکان همچنان با مشکل بیکاری دستوپنجه نرم میکند. طبق آمارها، نرخ بیکاری در ملکان در سال ۱۳۹۶ برابر با ۲۱ درصد بوده است. این نرخ بیکاری، که بهطور مستقیم بر وضعیت معیشتی مردم تأثیر گذاشته، در حال حاضر نیز همچنان بالا است. در شرایط کنونی، این نرخ بیکاری بهویژه برای جوانان تحصیلکرده و متخصص شهرستان، یک معضل بزرگ محسوب میشود. مهاجرت گسترده این جوانان به شهرهای بزرگتر برای یافتن شغل، موجب کاهش نیروی انسانی ماهر و تحصیلکرده در منطقه شده و به رکود اقتصادی آن افزوده است.
۴. زیرساختهای ناکافی و نیمهتمام
یکی از دیگر مشکلات بزرگ ملکان، وضعیت زیرساختها است. بسیاری از پروژههای زیرساختی شهرستان یا در حال نیمهتمام ماندن هستند یا بهدلیل عدم تأمین منابع مالی به کلی متوقف شدهاند. برای نمونه، پروژه شبکه فاضلاب شهرستان که از سال ۱۳۸۲ آغاز شده بود، پس از ۱۹ سال همچنان نیمهتمام است و بخشهای زیادی از این شبکه همچنان به حالت بلااستفاده باقی ماندهاند. همچنین، پروژههای مرتبط با جادهها نیز با تأخیرهای متعدد مواجه شده است. این پروژهها که به بهبود کیفیت زندگی مردم کمک میکنند، بهدلیل کمبود منابع و عدم توجه کافی به آنها، در حال نابودی هستند.
۵. گردشگری؛ گنجی دستنخورده و فراموششده
ملکان با طبیعت بکر، باغهای انگور وسیع، و جاذبههای تاریخی فراوان، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یکی از مقاصد گردشگری مهم منطقه دارد. با این حال، ضعف در برنامهریزی و سرمایهگذاری در این حوزه باعث شده که این ظرفیتها همچنان دستنخورده باقی بمانند. عدم توجه به ایجاد زیرساختهای مناسب گردشگری، از جمله اقامتگاههای بومگردی و امکانات تفریحی، موجب شده که گردشگران نتوانند از زیباییهای طبیعی این منطقه بهرهبرداری کنند. در نتیجه، این بخش که میتوانست به رونق اقتصادی کمک کند، همچنان در سایه غفلت مسئولان قرار دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه شهرستان
۱. اصلاحات در مدیریت شهرستان:
نیاز به شناسایی و برکناری مدیران ناکارآمد و جایگزینی آنها با افرادی متخصص و متعهد، بهویژه افرادی که با مشکلات منطقه آشنا هستند، احساس میشود. علاوه بر این، تشکیل شوراهای نظارتی از نخبگان محلی میتواند به بهبود عملکرد پروژهها کمک کند.
۲. توسعه صنایع تبدیلی و شهرک صنعتی:
ایجاد شهرکهای صنعتی متمرکز بر فرآوری محصولات کشاورزی، مانند انگور و فرآوردههای آن، میتواند ارزش افزوده قابلتوجهی ایجاد کند. همچنین، جذب سرمایهگذاران از طریق ارائه تسهیلات بانکی، زمین ارزان و مشوقهای مالی میتواند منجر به رونق اقتصادی شهرستان شود.
۳. بهبود زیرساختها:
تکمیل پروژههای نیمهتمام در بخشهای حملونقل، شبکه فاضلاب، و برقرسانی باید در اولویت قرار گیرد. این اقدامات نهتنها کیفیت زندگی مردم را ارتقاء میدهد بلکه برای جذب سرمایهگذاران و توسعه صنایع در شهرستان نیز ضروری است.
۴. تمرکز بر گردشگری و توسعه پایدار:
معرفی جاذبههای طبیعی و تاریخی ملکان، ساخت امکانات اقامتی و گردشگری، و برگزاری جشنوارهها و رویدادهای فرهنگی میتواند به جذب گردشگر و رونق اقتصادی منطقه کمک کند.
۵. اشتغالزایی و کارآفرینی برای جوانان:
راهاندازی استارتاپها و طرحهای نوآورانه در بخش کشاورزی، فناوری اطلاعات، و صنایع کوچک میتواند به ایجاد شغلهای جدید و جذب جوانان به بازار کار کمک کند. همچنین، آموزشهای تخصصی در حوزه کشاورزی مدرن و کارآفرینی میتواند زمینهساز اشتغالزایی پایدار باشد.
نتیجهگیری:
شهرستان ملکان، با تمامی پتانسیلهای کشاورزی و طبیعی خود، میتواند به یکی از قطبهای اقتصادی و گردشگری استان تبدیل شود، اما این هدف تنها با اصلاح ساختار مدیریتی، استفاده بهینه از ظرفیتها، و برنامهریزی دقیق امکانپذیر است. تغییر این وضعیت نیازمند عزم جدی از سوی مسئولان و مشارکت فعال مردم است. آیا وقت آن نرسیده که ملکان از سایه وعدههای بیعمل خارج شود و به سوی آیندهای روشن گام بردارد؟