فتحعلی‌شاه قاجار، دومین شاه از سلسله قاجار، شخصیتی است که به رغم تأثیرات عمیق و نقش تاریخی‌اش در دوران معاصر ایران، اغلب از دریچه قضاوت‌های محدود و کلیشه‌ای بررسی شده است. در دوره پهلوی، او غالباً به عنوان فردی هوس‌باز و زن‌دوست معرفی شد که همین امر، جنبه‌های مثبت عملکردش و خدماتی که به ایران ارائه داد را تحت‌الشعاع قرار داده است. اما واقعیت تاریخ پیچیده‌تر از این برداشت‌های سطحی است.
چالش‌های دوران فتحعلی شاه: مقابله با ابرقدرت‌ها
فتحعلی‌شاه در دوره‌ای به سلطنت رسید که ایران با بحران‌های داخلی و تهدیدات خارجی جدی مواجه بود. روسیه تزاری با ارتشی مدرن و مجهز، جاه‌طلبانه به دنبال گسترش قلمرو خود به مناطق قفقاز و شمال ایران بود. این تهدیدها، که منجر به دو جنگ ایران و روسیه (1804-1813 و 1826-1828) شد، بزرگ‌ترین چالش دوره سلطنت او محسوب می‌شوند.
بر خلاف آنچه برخی منتقدان می‌گویند، فتحعلی‌شاه به هیچ وجه منفعلانه عمل نکرد. او با سازماندهی ارتش ایران و ایجاد مقاومت گسترده، توانست مانع از فروپاشی کشور شود. در این نبردها، ایران به رهبری فتحعلی شاه و ولیعهدش، عباس میرزا، ایستادگی شایانی از خود نشان داد. اگرچه نتیجه نهایی جنگ‌ها با عهدنامه‌های گلستان و ترکمن‌چای برای ایران ناخوشایند بود، اما نمی‌توان نقش فتحعلی شاه در حفظ تمامیت ارضی کشور در برابر قدرتی به مراتب برتر از نظر نظامی را نادیده گرفت.
جنبه‌های مثبت حکومت فتحعلی شاه
فراتر از جنگ‌ها، دوره سلطنت فتحعلی شاه با اقدامات دیگری نیز همراه بود که کمتر مورد توجه قرار گرفته است:
1. توسعه فرهنگی: در این دوران، هنر و ادبیات ایرانی شکوفایی خاصی یافت. دربار فتحعلی شاه به عنوان یکی از حامیان مهم نقاشی، معماری و شعر شناخته می‌شد.
2. حفظ ساختار حکومت مرکزی: با وجود بحران‌ها، فتحعلی شاه توانست ساختار حکومت مرکزی را در ایران تقویت کند و نظم اداری را حفظ نماید.
3. روابط دیپلماتیک: او توانست با مهارت، روابط دیپلماتیک با قدرت‌های جهانی را مدیریت کرده و مانع از تجزیه کامل ایران در برابر امپریالیسم غربی و روسی شود.
قضاوت تاریخی: فراتر از سطحی‌نگری
انتقاد از فتحعلی شاه بدون درک شرایط زمانه و چالش‌های بی‌سابقه‌ای که او با آن‌ها مواجه بود، منصفانه نیست. مقاومت در برابر یک ارتش مدرن و قدرتمند مانند ارتش روسیه تزاری، به تنهایی نشان از عزم و درایت او دارد. علاوه بر این، نگاه صرف به زندگی شخصی او و تعمیم آن به کل دوران سلطنتش، مانعی برای فهم واقعیت‌های تاریخی است.
فتحعلی شاه قاجار را باید در متن زمانه خودش قضاوت کرد. او نه یک پادشاه بی‌کفایت بود و نه صرفاً یک چهره هوس‌باز؛ بلکه رهبری بود که با وجود امکانات محدود، تلاش کرد تا استقلال و هویت ایران را حفظ کند. تاریخ‌نگاران معاصر و نسل‌های آینده باید با نگاهی عادلانه‌تر، به ارزیابی نقش او در تاریخ ایران بپردازند.
🌐 آدرس سایت:
www.mobarakshahrnews.ir
📱پیچ اینستاگرام:
http://instagram.com/mobarakshahr
@mobarakshahr32