در سالهای اخیر، اتهام «پانترک» به ابزاری برای حمله به منتقدان تبدیل شده است. این نوع برچسبها غالباً برای سرکوب صداهای مخالف و جلوگیری از طرح مسائل واقعی به کار میروند. هر کس که از تنوع زبانی دفاع کند یا خواهان اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی کشورمان باشد، ممکن است بهراحتی هدف این اتهامها قرار گیرد. اما آیا این اتهامات حقیقت دارند یا صرفاً ابزاری برای ساکت کردن مخالفان و حذف صدای منتقدان هستند؟ این سوالی است که باید بهدقت و با تحلیل عمیق به آن پرداخته شود.
پان چیست؟
ایدههای «پانقومی» مانند پانترکیسم، پانفارسیسم و پانکردیسم مفاهیمی پیچیده و گاه پرتنش در گفتمانهای سیاسی و فرهنگی جوامع متنوع قومی و زبانی هستند. واژه «پان» به معنای «همه» یا «تمام» است. ایدئولوژیهای پانقومی معمولاً بر وحدت قومی و برتری یک فرهنگ خاص تأکید دارند و اغلب تنوعهای زبانی و فرهنگی را نادیده میگیرند. هدف اصلی این ایدئولوژیها ایجاد هویتی واحد است که به قیمت حذف یا تضعیف هویتهای دیگر بهدست میآید.
در حالی که ممکن است برخی از مدافعان این جریانها ادعا کنند که هدفشان احیای حقوق قومی یا تقویت هویتهای به حاشیه رانده شده است، در عمل این ایدهها میتوانند زمینهساز تعصبات قومی، تنشهای اجتماعی و درگیریهای سیاسی شوند. پانقومیگرایی بهجای پذیرش واقعیت چندفرهنگی جوامع، تاریخ پیچیده و متنوع آنها را به روایتی ساده و تکبعدی تقلیل میدهد. این نگاه تکمحور نهتنها تهدیدی برای تنوع موجود است، بلکه میتواند به ایجاد انزوا و شکافهای عمیقتر میان اقوام مختلف دامن بزند.
چرا به مدافعان اصل ۱۵ قانون اساسی برچسب «پانترک» زده میشود؟
اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حق استفاده از زبانهای قومی در آموزش و رسانهها را به رسمیت میشناسد. با این حال، افرادی که خواهان اجرای این اصل هستند، ممکن است بهناحق به گرایشهای تجزیهطلبانه یا پانترکیسم متهم شوند. این اتهامات معمولاً از سوی کسانی مطرح میشود که درک درستی از حقوق اقوام و نیازهای فرهنگی آنها ندارند و صرفاً در پی حفظ وضعیت موجود و انحصار فرهنگی هستند. بهجای مشارکت در گفتوگوهای منطقی و علمی، این افراد از برچسبزنی بهعنوان ابزاری برای خاموش کردن منتقدان و منحرف کردن بحثها استفاده میکنند.
این اتهامات نهتنها تلاشهای قانونی برای اجرای حقوق زبانی را هدف قرار میدهد، بلکه توجه را از مشکلات واقعی جوامع منحرف کرده و مانع رفع نیازهای اساسی آنها میشود. این رویکرد، حقوق افراد را نقض کرده و فرصت رشد فرهنگی و اجتماعی کشور را محدود میسازد.
پیامدهای منفی برچسب «پانترک» بر آزادی بیان
1. تضعیف آزادی بیان:
ترس از برچسبزنی باعث ایجاد خودسانسوری میان فعالان حقوقی و نویسندگان میشود. این فضا، نهتنها جامعه را از ایدههای نو و ظرفیتهای فکری محروم میکند، بلکه موجب کاهش اعتماد اجتماعی نیز میشود. در نتیجه، گفتوگوهای سازنده و آزاد که برای پیشرفت ضروری هستند، بهراحتی از بین میروند.
2. انحراف بحثهای عمومی:
برچسبزنیها فرصت گفتوگوهای علمی و منطقی را از بین میبرد و مسائل واقعی جامعه، به حاشیه رانده میشود. این نوع سرکوبها موجب میشود که مسائل اصلی مانند حقوق اقوام و مشکلات فرهنگی در سایهی اتهامات کاذب قرار گیرد و هیچگاه بهطور جدی مورد بررسی قرار نگیرد.
3. نقض حقوق قانونی:
اتهامزنیهای بیپایه در تضاد با اصول قانون اساسی و قوانین مطبوعاتی است که آزادی بیان را تضمین میکنند. این عمل مانع از تحقق حقوق اساسی شهروندان و کاهش شفافیت در فضای سیاسی و اجتماعی میشود.
لزوم مقابله با اتهامزنیهای بیپایه
نهادهای نظارتی باید چارچوبهای قانونی دقیقی برای مقابله با اینگونه اتهامزنیها تدوین کنند و با کسانی که بدون مدارک معتبر این اتهامات را مطرح میکنند، برخورد قانونی نمایند. رسانهها و سازمانهای مدنی نیز باید برای ترویج فرهنگ گفتوگو و احترام به تنوع فرهنگی تلاش کنند. تنها از طریق چنین رویکردهایی است که میتوان از رواج چنین اتهاماتی جلوگیری کرد.
جمعبندی
هرچند مقابله با اندیشههای پانقومی و افراطگرایانه که تهدیدی برای همبستگی ملی و تنوع فرهنگی محسوب میشوند ضروری است، نباید از این مفهوم بهعنوان ابزاری برای برچسبزنی و سرکوب افرادی که بهدنبال احقاق حقوق قانونی، مانند اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی، هستند، سوءاستفاده کرد. احترام به تنوع فرهنگی، تقویت گفتوگوهای سازنده، و اجرای دقیق قانون، راهحلهایی است که نهتنها انسجام ملی را تضمین میکند، بلکه بستر پیشرفت اجتماعی و همزیستی مسالمتآمیز را فراهم میسازد.