امام علی در جملهای جاودانه فرمودند: «علم قدرت است.» این جمله، منشوری برای ساختن جوامعی استوار بر آگاهی و عدالت است. اما امروز، در جامعهای که بسیاری خود را پیرو این امام میدانند، رفتارهایی مشاهده میشود که بهوضوح خلاف این آموزه متعالی است.
امروزه در بسیاری از مناطق ایران، خرافات و جهل، به نام دین، جایگزین عقلانیت شده و جامعه را از مسیر پیشرفت دور میکند. برای نمونه، در جامعهی امروز ایران، رفتارهایی چون دعانویسی، جادو، دخیل بستن و باور به طلسمها و شفاهای موهوم، بهنام دین رواج یافته است که نهتنها هیچ ریشهای در تعالیم اسلامی ندارد، بلکه مردم را از تفکر و علم منحرف میکند و به تفرقه و فساد میانجامد.
تعالیم امام علی : چراغ راه پیشرفت
امام علی ، در دورانی که جهل و تعصب بسیاری از جوامع را در بر گرفته بود، علم و خرد را چراغ راه معرفی کردند. ایشان فرمودند: «هیچ گنجی سودمندتر از علم نیست.» این رویکرد، الگویی شد که تمدن اسلامی را به اوج شکوفایی رساند. اما همین تمدن، زمانی که جهل و خرافات جایگزین دانش شد، به سراشیبی سقوط افتاد. این تجربه تاریخی نشان میدهد که جهل، نه تنها مانعی برای پیشرفت است، بلکه میتواند عدالت و همبستگی اجتماعی را نیز از میان ببرد.
خرافات؛ تهدیدی برای وحدت و پیشرفت
خرافات، با ظاهری ساده و گاه جذاب، پایههای عقلانیت را در جامعه سست میکند. برای مثال، باور به درمانهای غیرعلمی، جادو، دعانویسی، دخیل بستن و باور به قدرت اشیاء و طومارهای خیالی که برخی تحت عنوان «دعای شفا» یا «طلسم» معرفی میکنند، نهتنها بر سلامت و امنیت روانی مردم آسیب میزند، بلکه موجب تفرقه و دوری از علم و عقلانیت شده و منجر به انحراف از تعالیم واقعی دین میشود.
زیانهای اصلی خرافات را میتوان در سه محور خلاصه کرد:
1. تضعیف قدرت تفکر
وقتی مردم به خرافات مانند دعانویسی، طلسم، یا شفاهای موهوم اعتماد میکنند، به جای جستجوی راهحلهای واقعی و علمی، ذهن خود را به پذیرش کورکورانه سوق میدهند. این رویکرد، قدرت تحلیل و تفکر سالم را از میان میبرد و جامعه را به عقبماندگی سوق میدهد.
مثال واقعی: بسیاری از افراد به جای مراجعه به پزشک برای درمان بیماری، به دعانویسها مراجعه میکنند و این کار گاه جان آنها را به خطر میاندازد.
2. سوءاستفاده از باورهای مذهبی
جهل و خرافات، زمینه را برای سوءاستفاده افراد سودجو فراهم میکند. این افراد با رواج دعاهای غیرواقعی یا طلسمهای خیالی، مردم را فریب میدهند و ثروت و قدرت کسب میکنند. این در حالی است که دین اسلام بر خردورزی و علم تأکید کرده است.
نمونهای از جامعه: برخی افراد به نام دین، مردم را ترغیب به دخیل بستن بر درختها یا پرداخت مبالغ هنگفت برای دعاهای ساختگی میکنند، که هیچکدام پایه دینی ندارند.
3. تفرقه در جامعه
خرافات اغلب به ایجاد اختلافات فرهنگی و مذهبی منجر میشود. باور به قدرت اشیاء خاص یا آیینهای ساختگی، مردم را از یکدیگر دور کرده و زمینهساز نزاع و تفرقه میشود. این مسئله نه تنها همبستگی اجتماعی را تهدید میکند، بلکه مانع پیشرفت جمعی نیز میشود.
نتیجه: وقتی مردم به جای همفکری و همکاری، وقت خود را صرف این خرافات میکنند، جامعه از اهداف بزرگتر و مشترک خود بازمیماند.
راهحل؛ بازگشت به تعالیم عقلانی امام علی
برای رهایی از این چرخه، باید به آموزههای عقلانی و الهی امام علی بازگردیم و سه گام اساسی برداریم:
1. تحول در آموزش
مدارس و دانشگاهها باید تفکر انتقادی و علممحور را تقویت کنند. وقتی مردم با اصول علمی آشنا شوند و دین را از منظر عقلانی درک کنند، خرافات به تدریج از بین میرود.
2. روشنگری از طریق رسانهها و نخبگان
رسانهها و اندیشمندان دینی وظیفه دارند با روشنگری، پیام واقعی دین را منتقل کنند. باید به مردم نشان داد که دین اسلام، همانطور که امام علی فرمودند، بر تفکر و استدلال تأکید دارد و خرافات جایی در آن ندارد.
3. ارتقای آگاهی فردی
هر فرد میتواند با مطالعه و پرسشگری، از جهل و خرافه فاصله بگیرد. همانطور که امام علی (ع) فرمودند: «اندیشیدن به علم، برتر از تلاش بیفکر است.»
نتیجهگیری
جنگ میان عقل و جهل همچنان ادامه دارد و این ما هستیم که باید با تکیه بر علم و عقلانیت، این مبارزه را به پیروزی برسانیم. جامعهای که بر علم و آگاهی بنا شود، نه تنها در مسیر پیشرفت قرار میگیرد، بلکه به عدالت و وحدت واقعی نیز دست خواهد یافت.
یادمان باشد، علم چراغی است که اگر خاموش شود، ظلمت جهل همهچیز را فراخواهد گرفت.